Lingvisto el Trinidado kaj Tobago: de astronomio ĝis ĉiutaga vivo “lingvistiko estas ĉie”

D-ro Jo-Anne Ferreira dum voĉlegado en librovendejo Papaer Based en Portospeno, Trinidado kaj Tobago.  Foto de d-ro Ferreira, uzata kun permeso.

Tio estas la dua parto de la intervjuo kun la lingvisto Jo-Anne Ferreira, kiu venkis [en] en la internacia konkurso pri nomoj por ekzomondoj kaj ricevis eblecon nomi planedojn kiel reprezentanto de sia lando. La konkurso estis aranĝita de la Internacia Astronomia Unio (IAU) kaj okazis omaĝe al la 100-a datreveno de ties fondiĝo.

Ferreira proponis la vortojn Dingolay kaj Ramajay [en] por nomi la novajn stelon kaj ekzoplanedon. Lingvistika graveco de tiuj ĉi vortoj estis analizita en la unua parto de la intervjuo, kie ŝi rimarkigis, ke la nomelekto iĝis triumfo de la trinidada Patois [elp. patuà]. Se vi mem interesiĝas pri la steloj kaj ŝatus serĉi ekzoplanedojn, en la gvidlibro “La Universo”, eblas trovi detalajn instrukciojn [en].

Bildo kun la vortoj de Trinindado kaj Tobago, venkintaj en la konkurso NameExoWorlds. Foto donita de d-ro Jo-Anne Ferreira.

Daŭrigante nian konversacion, Ferreira parolas pri graveco de la lingvo ĝenerale kaj pri tio, ke lingvistiko riveliĝas “en ĉio… ĝi similas al matematiko kaj fiziko”.

Janine Mendes-Franco (JMF): Kial, laŭ via opinio, tiu ĉi venko tiom gravas por la trinidada Patois kaj kiuj resursoj necesas por la lingvo ĝenerale?

Jo-Anne Ferreira (JAF): Patois has been here at least since 1783, for over 235 years. The year 2019 was significant for Patois — it was the 150th anniversary of John Jacob Thomas‘ “The Practice and Theory of Creole Grammar”, republished on its 100th anniversary and available in print and on archive.org; Patois pioneer professor emeritus Lawrence D. Carrington, professor of Creole linguistics, educational research and development, won the Chaconia Medal Gold for language and development; and Patois made it to the stars — all great for a language that has had little recognition and respect.

Patois absolutely needs resources — print, digital and more. We have a language documentation project afoot, and [language teacher] Nnamdi Hodge and I trek across the country interviewing as many Patois-speaking elders as possible, and filming, transcribing, translating and archiving. We have a Facebook page and Nnamdi has a YouTube channel. We can’t do it alone though. We hope to embark on community-based language development, with “The Guide for Planning the Future of Our Language”.

Based on the work of professors Carrington and Jean Bernabé, and colleagues of CRILLASH, Université des Antilles in Martinique and the Folk Research Centre of St Lucia, we've also developed a project about the Patois alphabet that's now in its pre-final version. We hope that the authorGertrud Aub-Buscher, will finish her dictionary soon.

Jo-Anne Ferreira (JAF)Patois ekzistas en nia lando almenaŭ ekde 1783, do pli ol 235 jarojn. 2019 estis grava jaro [en] por ni — antaŭ 150 jaroj aperis la libro “Praktiko kaj teorio de la kreola gramatiko” de John Jacob Thomas [en], reeldonita okaze de la 100-jara datreveno libroforme kaj ciferece konsultebla en la retejo archive.org. La honora profesoro, unu el malkovrintoj de PatoisLawrence D. Carrington [en], profesoro de la kreola lingvistiko, pedagogio kaj evoluo, estis premiita per la ora medalo Chaconia [en] pro la esplorado de la lingvo. Nun nia Patois atingis stelojn — ĉio ĉi estas bonege por la lingvo, kiu neniam ĝuis vastan agnoskon kaj estimon.

Patois vere bezonas resursojn — presitajn, ciferecajn kaj aliajn. Nun ni realigas projekton pri dokumentado. La instruisto Nnamdi Hodge [en] kaj mi vojaĝadas tra la lando, pridemandante laŭeble plej multe da maljunuloj, parolantaj la trinidadan Patois kaj samtempe filmas, transliterumas, tradukas kaj arkivigas la registraĵojn. Ni havas komunan paĝon ĉe Fejsbuko [en] kaj Nnamdi Hodge havas ankaŭ kanalon ĉe Jutubo [en]. Tamen ni solaj ne povas plenumi la tutan laboron. Ni esperas komenci evoluigon de la lingvo [en] je nivelo de la komunumoj, uzante “la gvidilon pri planado de estonteco de nia lingvo” [en].

Surbaze de esploroj de la profesoroj Carrington kaj Jean Bernabé, kaj tiuj de la kolegoj el CRILLASH, la Universitato de la Antiloj [fr] en Martiniko kaj la Centro de Popolaj Studoj [en] de Sankta Lucio, ni lanĉis projekton pri kreado de alfabeto por la trinidada Patois, kiu troviĝas nun en antaŭfina fazo de redaktado. Ni esperas ke ĝia aŭtoro [en] Gertrud Aub-Buscher [en] baldaŭ finos sian vortaron.

Bildoj pri la trinidada kreola lingvo (“kwéyòl“) de Jo-Anne Ferreira, uzataj kun permeso.

JMF: En kia stato troviĝas Patois en Trinidado kaj Tobago kaj en Karibio ĝenerale? Kial vi insistas je majuskligo de Patois?

JAF: Antillean or Atlantic French-lexicon Creole is alive and well in many countries of the Caribbean, and it is the Number 2 language of the region, after Spanish. Thanks to Haiti, it is also the Number 1 language of CARICOM, even with 13 English-official countries.

Patois was once spoken by every creed and race in this country. It belongs to no one and everyone. Unfortunately, it is dying in Trinidad and Tobago, Grenada and Venezuela, since it is no longer a first language.

Here, however, it is so interwoven into our everyday speech that most of us don’t even recognise that some things we say are Patois or due to Patois. We haven’t truly grasped the impact of Patois on what and how we speak: calques, vocabulary in the areas of florafaunafoodsfolklore and festivalsmusicplace names, our syntax, pronunciation, and intonation. Patois itself has borrowed from many other languages in our space, sharing a symbiotic relationship with them. It's time for a return to roots to explain the present, and to understand our uniqueness.

With 12,200 entries, Patois may constitute only 10 percent of Lise Winer's edited “Dictionary of the English/Creole of Trinidad and Tobago”, but it’s deep in our marrow and linguistic DNA. Everyone needs to get this dictionary and get it now.

I insist on capitalising my name, my language, my nationality. We just mentioned that words change, and change they must, if they are around long enough or if they change location. Those who happen to know that a patois in France is a non-standardised regional variety of French don’t seem to know that that common noun changed and became a proper noun here, regardless of any stigma attached to the French meaning. Any negative word can undergo amelioration, because of the will of the speakers and their power to determine the course, the meaning, the status, definition and even the connotation of any word. In English, all proper nouns are capitalised. French stopped being a reference point for English a long time ago.

The spirit of Patois has triumphed in the face of adversity and it will not be put down or humiliated any longer.

JAFLa kreola surbaze de la franca leksiko de la Antiloj aŭ de la atlantika regiono estas viva kaj bone fartas en pluraj karibiaj landoj. Ĝi estas la dua laŭ signifo lingvo en la regiono, post la hispana. Danke al Haitio ĝi estas laŭ graveco ankaŭ la unua lingvo de la Karibia Komunumo (CARICOM), malgraŭ tio ke en tiu supranacia organizaĵo en kiu membras 13 landoj kaj kies oficiala lingvo estas la angla.

En la trinidada Patois, iam parolis reprezentantoj de ĉiuj kredoj kaj rasoj en tiu ĉi lando. Ĝi apartenas al neniu kaj al ĉiuj samtempe. Bedaŭrinde ĝi estas mortanta en Trinidadao kaj Tobago, Grenado kaj Venezuelo, ĉar ĝi ne plu estas unua lingvo por la plimulto de la loĝantaro.

Tamen Patois plu restas nepra parto de nia ĉiutaga parolo. Plejparto de ni eĉ ne konscias, ke iuj vortoj uzataj de ni estas fakte la Patoisdevenas de tiu lingvo. Ni ankoraŭ ne komplete konsciiĝis pri la influo de la Patois sur nia terminologio kaj kiel ni parolas: niaj paŭsitaj vortoj, la vortoj pri floro, faŭno, manĝaĵoj [en], folkloro [en] kaj festivaloj [en], muziko [en], toponimoj [en], nia sintakso, proponco kaj intonacio. En Patois mem prunteprenis elementojn el diversaj lingvoj parolataj en nia regiono kun kiuj ni havas proksimajn rilatojn.  Ni devas reveni al la fontoj por klarigi la nuntempon kaj kompreni nian unikecon.

En Patois nun estas registritaj 12 200 vortoj, kio povas konsistigi nurajn 10% de “la vortaro de la anglakreola lingvo de Trinidado kaj Tobago” [en] redaktita de Lise Winer, tamen por ni tio estas parto de nia konscio, kuŝanta profunde en nia DNA. Ĉiu devas laŭeble pli baldaŭ konatiĝi kun tiu ĉi vortaro.

Mi insistas pri la majuskligo skribante mian nomo, mian lingvon kaj mian naciecon. Ni ĵus parolis pri tio, ke la vortoj ŝanĝiĝas kaj tio estas necesa [en], se ili ĉeestas en lingvo jam sufiĉe longe aŭ estis pruntitaj. Tiuj kiuj en Francio uzas la vorton Patois nur por indiki nenorman regionan varianton de la franca, ŝajnas ignori ke en Trinidado kaj Tobago la apelativo transformiĝis je propra nomo, malgraŭ la origina franca signifo. La signifo de iu ajn vorto kun tempopaso povas ŝanĝiĝi pro preferoj de la homoj, kiuj ĝin uzas kaj pro ŝanĝiĝo de la kampo en kiu oni uzas ĝin. En la angla lingvo ĉiuj propraj nomoj estas skribataj majuskle. La franca lingvo jam antaŭ sufiĉe longa tempo ĉesis esti referenco por la angla lingvo.

La spirito de Patois superis ĉiujn  malnobligojn [fr] kaj ĝi ne plu toleros humiligojn [en].

JMF: Vi opinias ke la lingvistoj devas subteni la lingvan egalrajtecon. Kial?

JAF: Because no language can possibly be superior to another. We describe, not prescribe or proscribe. Why tell a silk fig that it is a bad lacatan? We are who we are. So it's equal language rights for all. We have declarationscharters, codes, etc.

JAF: Simple ĉar neniu lingvo efektive povas domini super alia. Ni priskribas lingvon, sed ne trudas aŭ malpermesas ĝin. Por kio diri al vera figo, ke ĝi estas malbona lakatan [en]? Ni estas kio ni estas. Do temas pri samaj lingvaj rajtoj, lingva egaleco devas esti por ĉiuj. Ni havas deklaraciojn [en], ĉartojn [en], regularojn, ktp.

JMF: Vi ankaŭ opinias, ke nia traktado de la lingvo kreas efikon de “vastiĝantaj rondoj”.

JAF: Crime is linked to lack of jobs, [which] is linked to lack of education, [which] is linked to lack of language access. Is nobody seeing the link twixt crime and language?

Language policy and language planning fall right under sociolinguistics — you can plan for people to acquire a language; legally and socially raise the status of a language, and add vocabulary by creating dictionaries and grammars. We currently have no national language policy. CARICOM and the Association of Caribbean States don't have language policies either.

If I could get statistics of how many nationals go to university here and how many can't, see where they came from, their home language, I think the connections would be clear. We continue to demotivate the monolingual Creole/Dialect speakers. We need to stop that.

It's not like English is totally foreign here, but it's like a second language for too many. I have no problem with English as our national official language — it's part of us — but I do have a problem with the minoritising of the majority and their language. Bilingualism and multilingualism are normal around the world. The problem is we like to think of bilingualism as good only if it includes a language with status.

Lack of language access slows people down: in education, in getting the right job […] so if it's English needed, then teach it as a skill, using students’ backgrounds as bridges — not barriers.

JAF: Krimnivelo estas ligita al manko de laboro, kiu estas ligita al manko de edukiteco, kiu siavice estas ligita al manko de alireblo al la lingvo. Ĉu neniu vidas ligon inter krimnivelo kaj la lingvo?

Lingva politiko kaj lingva planado troviĝas kadre de sociolingvistiko. Oni povas plani ke homoj ekkonu la lingvon. Oni povas jure kaj socie altigi statuson de la lingvo, larĝigi vortprovizon, kreante vortarojn kaj gramatikon. Nun mankas al ni lingva politiko. Ankaŭ la Karibia Komunumo  (CARICOM) kaj la Asocio de Karibiaj Ŝtatoj [en] ne havas lingvan politikon.

Se eblus ricevi statistikon pri kiom da civitanoj en la lando iras al universitato kaj kiom da ili ne havas tiun eblecon, kaj se eblus vidi el kiuj regionoj ili venas, ekscii kiu lingvo estas denaska por ili, mi pensas ke la situacio tiukaze rapide iĝus pli klara. Ni plu malstimulas parolantojn kiuj scipovas nur unusolan lingvon, ĉu la kreolan aŭ dialekton. Necesas haltigi tiun ĉi procezon.

La angla lingvo ne estas konsiderata fremda lingvo en Trinidado kaj Tobago, sed por plejparto de la loĝantoj ĝi tamen estas la dua. Mi ne havas problemojn pro tio ke la angla estas oficiala lingvo — ĝi estas nia neforigebla parto — tamen mi ne ŝatas ke oni neglektas la plimulton kaj de ĝia lingvo. Dulingveco kaj plurlingveco estas normalaj aferoj en la tuta mondo.  La problemo estas, ke ni emas pensi ke dulingveco donas avantaĝon nur kiam ĝi inkluzivas lingvon kun alta statuso, kiun oni perceptas kiel prestiĝan.

La lingva baro vere bremsas homojn: en edukado, en ricevado de bona laboro […], do se la angla necesas, instruu ĝin kiel utilan scion, uzante jamajn sciojn de la lernantoj por starigi lingvajn ligilojn anstataŭ krei barilojn.

JMF: Ĉu la lingvoj povas esti unuiga faktoro en socio tiom diversa kiel Trinidado kaj Tobago?

JAF: We have operated exonormatively for such a long time, but more and more, as any nation should, we are coming into our own. Individual words, like dingolay and pelau [a rice dish], belair/bèlè, [a dance], have more than one origin. All of our languages, past and present, have gone into making us who we are. One of my students is investigating linguocultural rich points, and it’s fascinating. Trinbagonians are connected through a shared linguocultural history and present — we don’t have to constantly define or explain or substitute our words in our conversations.

JAF: Dum longa tempo ni sekvis specifaĵojn de aliaj landoj, sed nun ĉiam pli, same kiel iu ajn popolo, ni transiras al sendependa ekzistado. Apartaj vortoj kiel dingolay kaj pelau [en; riza plado], belair/bèlè [en; danco] havas pli ol unu originan fonton. Ĉiuj niaj lingvoj, iamaj kaj nunaj, faris nin kio ni estas. Unu el miaj lernantoj esploras lingvokulturologiajn [ru: линвокультурология] specifaĵojn de la lingvo kaj tio estas interesega afero. La trinindadanoj estas kunligitaj de la komuna lingvokultura historio kaj nuntempo — ni ne bezonas ĉiam difini, klarigi aŭ anstataŭigi vortojn dum niaj konversacioj.

JMF: Kiom rimarkindaj estas ŝanĝoj inter la indiĝenaj kaj hereditaj lingvoj de Karibio?

JAF: Intangible cultural heritage is being recognised more and more. Language reclamation is happening. Long live endonormativity [uzo de lingvovarianto kiel normo] — we will dictate our own pace.

JAF: La nemateria kultura heredaĵo ricevas ĉiam pli grandan agnoskon. La lingvo renaskiĝas. Vivu endonormaleco [uzo de specifa lingvovarianto kiel la normo] — ni sekvu nian propran ritmon.

Komenci konversacion

Tradukantoj, bonvolu Ensaluti »

Gvidlinioj

  • Ĉiuj komentoj estas kontrolitaj de administranto. Ne sendu vian komenton pli ol unufoje ĉar tiu povus esti markita kiel spamo.
  • Bonvolu konduti respekteme al aliaj. Komentoj kiuj enhavas malamajn esprimojn, obscenaĵojn kaj personajn atakojn ne estos aprobitaj.