Foto de Jeannet Stephen, uzata kun permeso.
Redaktista klarigo: Inter la 14-a kaj la 20-a de aprilo 2021, Jeannet Stephen administris la tviteran konton @AsiaLangsOnline [1], kaj esploris kiel oni povas uzi teknologion por revivigi aziajn lingvojn. Legu pli pri la kampanjo [2].
Kiam Jeannet Stephen estis skribanta sian monografion en universitato, ŝi observis la lingvan alternadon (praktiko alterni inter du aŭ pli da lingvoj aŭ lingvovarioj dum konversacio) en indiĝenaj kadazanaj familioj en Malajzio [3]. Kiel kadazano, ŝi tuj vidis sian propran travivaĵon spegulitan en tiu “pasiva dulingvismo”. Ŝi kapablis kompreni la tangaa’-n aŭ marbordan kadazanan, sed ne kapablis paroli ĝin, kiel multaj lokaj loĝantoj. Kvankam tio frustris ŝin ĉar ŝi ne povis paroli sian gepatran lingvon, tio ankaŭ instigis ŝin daŭre lerni kaj subteni aliajn lingvajn komunumojn en Sabaho [4], Borneo, Malajzio.
Kune kun profesoroj kaj amikoj, estis kreita la Esplora Grupo pri Lingvoj kaj Lingvistiko de Sabaho, en la Malajzia Universitato Sabaho. La grupo poste fariĝis parto de la Bornea Esplora Instituto pri Indiĝenaj Studoj [5], kiel sekcio pri Lingvoj kaj Lingvistiko. La Instituto esploras strategiojn por revivigi lokajn lingvojn. Lastatempe ĝi organizis kunvenon kun Indonezia Vikimedio kaj Indonezia Agentejo pri Lingva Planado, pri la temo “Subteni indiĝenajn lingvojn per vikimediaj projektoj”. Ĝi ankaŭ kontribuis en la Projekto por Informado pri KOVIM-19 en lingvoj indiĝenaj, endanĝerigitaj kaj senrimedaj [6], per kreado de afiŝoj en la kadazandusuna, kadazana, dusuna, rungusa, kimaraganga, tobilunga, muruta kaj bajaua.
Rising Voices (RV): Kia estas la aktuala stato de via lingvo en Interreto kaj eksterrete?
Jeannet Stephen (JS): Offline, if you go by the Expanded Graded Intergenerational Disruption Scale (EGIDS) [7], Kadazan is considered as 6b – Threatened. Ethnologue reports the size and vitality of Kadazan as ‘Endangered’ with that red color, which means it is no longer the norm for children to learn and use this language.
It is present online in one form or another. There are several Facebook groups that use a ‘Let’s Learn’ concept, where the members support each other by conversing in the language. Most recently, there has been active input online from the local Sabah Cultural Board on their social media platform. That is a positive development, especially when they involve the ethnic bodies or associations and the youths. There used to be an online version of a local newspaper that has indigenous language news columns, but sadly no more. The indigenous language page on another local daily also finally stopped last year.
Material-wise, in my opinion, Kadazan is quite [far] ahead compared to the other indigenous languages, in that it already has several printed dictionaries. There is also a dedicated radio channel in the language.
Jeannet Stephen (JS): Eksterrete, en la Ampleksa Grada Skalo pri Intergeneracia Interrompo [7], la kadazana estas 6b – endanĝerigita. Ethnologue [8] ankaŭ montras la kadazanan kiel ‘endanĝerigitan’, kio signifas ke la infanoj ne lernas, nek uzas la lingvon.
En Interreto estas pluraj Facebook-grupoj kie membroj subtenas unu la aliajn per konversacio en la kadazana. Nuntempe, la Kultura Konsilio de Sabaho kreas enhavon por sociaj retejoj. Tio estas bona evoluo, precipe kiam etnaj organizoj kaj junuloj partoprenas. Antaŭe estis enreta versio de loka gazeto en indiĝenaj lingvoj, sed bedaŭrinde ne plu. Alia indiĝena versio de loka ĵurnalo ankaŭ finiĝis.
Materiale, en mia opinio la kadazana bone evoluis kompare al aliaj indiĝenaj lingvoj, ĉar estas multaj publikigitaj vortaroj. Ankaŭ estas radio en la kadazana.
RV: Kiuj estas laŭ vi la plej grandaj defioj, kiujn via lingva komunumo alfrontas, kiam temas pri ciferecaj komunikadoj aŭ kreado de cifereca enhavo en ĝia gepatra lingvo?
JS: In my opinion, the biggest challenge would be perhaps in getting sustained interest [from the audience] to view digital content in indigenous languages, and for digital content creators to be motivated to continue creating digital content in the indigenous language.
Digital content creators are many, but a glance on YouTube shows sporadic uploads. I believe this is also because digital content needs audience for feedback and to motivate the content creators. Is there interest from the indigenous communities to hear or see their indigenous languages online? This is perhaps a question that the indigenous communities need to ask themselves because language champions cannot work in a vacuum, we need the indigenous communities too to be interested to champion their languages, to want to sustain their languages, and together, the collaboration will then be more successful, offline or online.
That is [when] we are talking about local indigenous viewers. On another hand, digital content need not be limited to just local viewers/audience from your neighborhood. The netizens of the world are [a] potential audience. If you make your content interesting and you have subtitles in English (or whatever language you aim to have viewers from), netizens from all over the world will be able to engage with your material.
Having said [this], digital content creators need good internet access, and especially in the rural areas where families are still using the indigenous language in their home as their first language (L1). So these challenges can be in the form of sustained interest, translation capacities, as well as internet access.
JS: Laŭ mia opinio, la plej granda defio estus la daŭra intereso [de la spektantaro] pri cifereca enhavo en indiĝenaj lingvoj, kaj la motivado de enhavo-kreantoj por daŭre krei ciferecan enhavon en indiĝenaj lingvoj.
Estas multaj kreantoj de ciferecaj enhavoj, sed en YouTube oni vidas sporadajn alŝutaĵojn. Mi opinias, ke tio okazas ĉar cifereca enhavo bezonas spektantaron por pritaksado kaj motivigo de enhavo-kreantoj. Ĉu la indiĝenaj komunumoj interesiĝas pri aŭskulti aŭ rigardi siajn lingvojn enrete? Eble, la indiĝenaj komunumoj devas fari tiun demandon, ĉar la lingvaj aktivistoj ne povas labori por neniu. Necesas, ke indiĝenaj komunumoj ankaŭ interesiĝu pri la antaŭenigo de siaj lingvoj, volu subteni siajn lingvojn, tiel, ke la kunlaboro estu pli sukcesa, enrete kaj eksterrete.
Tio, pri loka indiĝenaj komunumoj. Aliflanke, cifereca enhavo ne devas limigi sian spektantaron al lokaj kaj najbaraj homoj. La retanoj de la mondo estas eventualaj spektantoj. Se la enhavo estas interesa kaj havas anglan subtekston (aŭ je alia lingvo de dezirataj spektantoj), retanoj tra la tuta mondo povos spekti ĝin.
Krome, kreantoj de ciferecaj enhavoj bezonas bonan retaliron, speciale en kamparaj regionoj kie familioj ankoraŭ uzas indiĝenajn lingvojn kiel denaskajn. Do, la defioj rilatas al subtena intereso, traduka kapablo kaj aliro al Interreto.
RV: Laŭ via opinio, kiuj estas la paŝoj fareblaj por instigi al plia uzado de via lingvo en Interreto?
JS: 1) Better internet access in all areas. 2) Training for content creators from the rural areas – perhaps provide them with internet data credit (and digital equipment, if they don’t have any e.g. smart phones). 3) Training for content creators to include translation of their contents into the national language or English. This is what digital content creators in Indonesia (the nearest example) do when they have content in their dialects. They include subtitles in Bahasa Indonesia. The topic could be any topic under the sun, but viewers need not be limited to just those who [can] speak [the language]. Perhaps collaboration can be made between digital content creators (those who are tech savvy) and those in their network who are fluent speakers to provide the translations. 4) Ethnic associations could pool their resources together to produce online newspapers in their indigenous languages.
JS: 1) Pli bona retaliro ĉie. 2) Trejnado por kreantoj de enhavoj en kamparaj regionoj — eble donaci interreto-alirajn kartojn (kaj ilojn, se ili ne havas i.a. poŝtelefonojn). 3) Trejnado por kreantoj de enhavoj kiuj inkluzivas tradukadon de enhavoj al naciaj lingvoj aŭ al la angla. Tiel faras kreantoj de ciferecaj enhavoj en Indonezio (la plej proksima ekzemplo), pri siaj enhavoj en lokaj lingvoj. Ili aldonas subtekstojn en la indonezia lingvo. La temo povas esti ĉio ajn, sed oni ne devas limigi la spektantojn je tiuj kiuj scipovas la lokan lingvon. Eble aliaj homoj povas kunlabori kun la kreantoj de ciferecaj enhavoj kaj traduki la enhavojn. 4) Etnaj organizoj povus kunlabori por krei interretajn gazetojn en indiĝenaj lingvoj.
RV: Kio estas via ĉefa instigo por labori pri disponigado de via lingvo kaj kulturo en la Interreto?
JS: My primary motivation is to know that my identity as an indigenous person remains relevant even as time moves on. In the future, I hope to see the indigenous languages and culture move away from the labels of ‘threatened’ or ‘endangered’. Some may ask why, it is inevitable, they are not part of this modern era and we need to move on to catch up with the rest of the world. Precisely so, by using technology we can bring the indigenous languages to catch up to the times. The indigenous languages don’t have to stay in dusty cabinets. We can use technology to have our languages and cultures available online – for our young and old generations and for others to learn it as well. It has been done before by other communities, albeit with hard work and commitment.
JS: Mia ĉefa motivo estas scii, ke mia identeco kiel indiĝeno ankoraŭ gravas nuntempe. Estontece, mi esperas, ke la indiĝenaj lingvoj kaj kulturoj ne estu plu ‘endanĝerigitaj’. Oni povas demandi kial, tio estas neevitebla, ili ne estas parto de la moderna vivo kaj ni devas ŝanĝiĝi por akompani la mondon. Ĝuste, per teknologio ni povas aktualigi la indiĝenajn lingvojn. La indiĝenaj lingvoj ne devas resti en polvokovritaj kabinetoj. Ni povas uzi teknologion por rete disponigi niajn lingvojn kaj kulturojn — por junaj kaj maljunaj generacioj, kaj por aliaj lernantoj ankaŭ. Oni jam faris tion en aliaj komunumoj, kun forta laboro kaj dediĉo.